“cruelty-free” olmak 101
Merhaba! Ilk yazimda benim gözümde makyaj meraklilarinin en cok dikkat etmesi gereken seylerden biri olan "hayvan deneyleri"nden bahsetmek istiyorum. Bu deneyler yüzünden insanlık çok uzun süredir yalnızca kendi çıkarları adına hayvanları istismar ediyor. Bilimsel, endüstriyel ve kozmetik alanlarda oldukça yaygınlar. Hayvan deneylerinin bilimsel alanda karşılaştırılabilecek pro ve con’lari var, ancak benim sizi bu yazida ikna etmeye çalışacağım konu bu deneylerin kozmetik alanda çok acımasız olmaları bir yana, kesinlikle gereksiz olmaları.
Sosyal medyanın ne denli güçlü bir araç olduğunun “cruelty-free” terimiyle ilk kez karşilaştığımda, tekrardan, farkına varmıştım. Düşünelim bakalim, televizyonda, dergilerde, radyoda vs. kaç kere bu konudan bahsedildigini duymuşuzdur? Evet, deri-kürk giymek eleştiriliyor, hayvanlara saygı duyan yeme alışkanlıklarından gururla bahseden kişi sayısı çok... Ama ya hayvanlarda denenen kozmetikler?
Oncelikle cruelty-free terimini tanimlayalim: bir urunun cruelty free (“zulümsüz”) olabilmesi için, urunun yapim surecinde katiyen hayvanlarda denenmemis olmasi gerekmektedir. Cogu marka tamamlanmis urunu hayvanlarda test etmez, ancak henuz yapim asamasiydayken veya urun hazirlanirken kullanilan icerikler hayvanlarda denenmis olabilir. Cogu markanin sitesine girdigimizde FAQ kisminda gordugumuz “We don’t test our products on animals, unless required by law” (Yasalar gerektirmedigi surece urunlerimizi hayvanlarda test etmiyoruz) cumlesi ise bir baska sorun. Ben bu cumleyi bir tuzak olarak nitelendiriyorum. Oncelikle bitmis urunun, urunun yapimindaki kullanilan iceriklerin ve son olarak henuz yapim asamasindayken urunun hayvanlarda test edilmediginin garantisi olabilecek kadar net bir cumle degil bu. Ikinci ve en rahatsiz edici olan kisim ise: fazla sayida marka FAQ’larina “Hayvanlari seviyoruz! Hayvan deneylerini durdurmak icin calismalar surduruyoruz!” gibi iki yuzluce cumleler diziyor “unless required by law” kelimelerini kullandiktan biraz sonra. Bu yasal testlerin hangi durumlarda zorunlu olduklarini aciklamadiklari gibi bir de Cin durumunu tamamen yok sayiyorlar. Bahsettigimiz sozcuk obegi, tamamlanmis urunlerin farkli ulkelerde, farkli yasalarin altinda hayvanlarda denenebilecegi anlamina geliyor.
Cin’in durumu aslina bakarsak oldukca karisik ancak esas bilmemiz gereken 2 gercek var. Cin’in yasalarina bakacak olursak, ozetle yurtdisindan gelen veyahut kendi topraklarinda uretilen her turlu kozmetik urun Cin’de hayvan deneylerine tabi tutulmak zorunda. Yani 2013’ten beri hem bitmis, hem yapim asamasindaki kozmetiklerin hayvan deneylerine tabi tutulmasini ve hayvanlarda denenmis iceriklerin kozmetiklerde kullanilmasini bir yasa ile yasaklamis Avrupa Birligi’nde uretilen bir urun, Cin’de satis yapabilmek adina ulkeye vardiginda bir hayvanda denenmek zorunda. Haberinizin olmasi gereken bir baska onemli sey ise, Cin’de uretilen ancak ulke topraklarinda satisa sunulmayacak (yani yurtdisina gonderilecek) olan urunlerin hayvanlarda denenmek zorunda olmadigi ve Hong Kong’un yerel bicimde bu istisnadan da faydalanabildigi. Biliyorum, cok karmasik, ancak size 2016 sonlarinda Silisponge’u ile meshur olan Molly Cosmetics’in ornegini verebilirim. Indie bir marka olan Molly Cosmetics, Cin’de uretim yapsa dahi yalnizca yurtdisina satis yaptigi icin urunlerinin cruelty free oldugunu ifade ediyor.
Hayvan deneyleri hakkinda yaygin olan birkaç dusunceye deginip akliniza gelebilecek sorulara cevap verelim simdi de:
-
“Cruelty free urunler vegandir”
Yanlis. Cruelty free terimi yalnizca fareler, tavsanlar, primatlar, kediler ve kopekler gibi hayvanlara yapilan zulumu kapsiyor; hayvansal urunleri ve boceklerden elde edilen urunleri (bal, jelatin, kolajen, carmine, kolesterol vs.) degil. Dolayisiyla icinde balmumu bulunan lipbalmlarimiz cruelty free iken vegan sayilmayabiliyorlar - Sentetik alternatifleri bulunuyor, onlar vegan tabii ki. - Ayni zamanda vegan olduguna dair bir logosu bulunan urunler cruelty-free olmayabiliyorlar. Biliyorum, kulaga saçma geliyor ama durum bu sekilde. Bu yuzden iki logoyu da kontrol etmekte yarar var.
-
Leaping Bunny logosu olmayan bir urun cruelty free olabilir mi?
Evet. Turkiye’de satista olan ve ustunde ziplayan tavsani goremedigimiz cok cruelty-free marka var aslinda. Logoyu elde etmek icin Leaping Bunny’ye ulasmak, belli bir prosedurden geçmek ve son olarak bir miktar ucret odemek gerektiginden cogu cruelty free marka kaba tabirla bunu yapmaya usenebiliyor.
-
“Cruelty free urunler cok pahali/cok nadir bulunuyor.”
Yaniliyorsunuz. Yasadigim ulkede, yani demin bahsettigim kozmetik amacli hayvan deneylerini yasaklayan Avrupa Birligi’nin baskentinde bulundugundan cok daha fazla cruelty-free marka bulunuyor Turkiye’de. Belki Amerika’daki kadar yaygin degil, ama bunu bilin isterim. Maybelline, L’Oreal, Benefit, Nivea gibi markalar sitelerinde utanmadan “Hayvanlarda deney yapmiyoruz” yazsalar da, hepsi Cin’e satis yapiyor. Yani Avrupa’da deney yapilmiyor diye dusunup onlara kazandirdigimiz para o deneylere gidiyor olabilir. Bu yuzdendir ki ben drugstore’lardan nerdeyse hicbir sey almiyorum artik.
-
E neymis bu cruelty free markalar?
Sizi, beni cruelty free olmaya yonlendiren (ve bu konuda bana farkindalik kazandirdigi icin kendisine cok minnettar oldugum) Zeynep’in instagram sayfasina yonlendiriyorum: @kozmetiktavsani (https://www.instagram.com/kozmetiktavsani/ bunu link olarak ekleyebilirsek eger “@kozmetiktavsani”na pls). Zeynep makyaj malzemeleri bir yana, kisisel bakim urunleri konusunda da cok faydali paylasimlarda bulunuyor. Sayesinde pedlerin bile hayvanlarda deney yapan markalara ait olup onlara para kazandirabileceginin farkina vardim. Bunun en buyuk ornegi Unilever ve PG adindaki devler. Buyrun isinizi kolaylastiracak uzun bir liste. Bu tabloyu hazirlayan Zeynep’in sayfasinda hayvanlarda deney yapan markalarin da ayri bir listesi var. Bazi markalarin yanindaki yildizlarin ne anlama geldiklerini merak ediyorsaniz siradaki soruya bakabilirsiniz.
-
Parent company, gri bolge mevzusu nedir?
Bazi markalar daha fazla yerde satis yapabilmek adina kozmetik devleriyle anlasabiliyor. Bu cogu cruelty free markanin basvurdugu bir yontem. Bazen tartismali sonunclara yol acabiliyorlar tabii bunu yaparak, cunku parent company’leri hayvanlarda deney yapan bir firma olabiliyor (Bkz. NYX/L’Oréal).
Bu markalari kullanip kullananmamak tamamen kisisel bir tercih. Bazi kisiler The Bodyshop’a, NYX’e, NARS’a ve Urban Decay’e verdigimiz paranin L’Oreal’e dolayli yoldan para kazandirdigini dusunerek onlardan alisveris yapmamayi tercih ediyorken benim gibi kisiler bir nevi alisverisleriyle oy verebiliyor. Hayvanlarda deney yapan markanin hayvanlarda deney yapmayan alt markalarindan alisveris yaparak onlarla daha fazla ilgilendigimi belirtiyorum bunu yaparak. Yani az once saydigim 4 marka bu durumda gri bolgeye giriyorlar, cunku ne yazik ki tamamen temiz sayilmazlar.
-
“Kozmetiklerin hayvanda denenmesi en ucuz yontem, cogu marka cruelty free olmak icin ayri bir butce ayirmak istemiyor.”
Yanlis. Hayvan deneyleri, alternatif yontemlerden cok daha pahaliya patlayarak turlu arastirmalar icin kullanilabilecek buyuk bir miktar paranin israfina sebep oluyor. Humane Society International’in hayvan deneyleriyle bu deneylerin in vitro muadillerini karsilastirmis ve su sonuclari elde etmis : “Programlanmamis DNA sentezi” turundeki bir hayvan deneyi 32,000 dolara mal olurken, in vitro alternatif 11,000 dolara mal oluyormus. Yine “rat phototoxicity test” ve “rat uterotrophic assay” deneyleri, in vitro alternatiflerinin 2, hatta bazen 3 kati pahaliya patliyor. Amerika Birlesik Devletleri’nde elde edilen bilgilere gore, bir kanser arastirmasi 2 ile 4 milyon dolar arasinda bir butce gerektirirken, US National Institutes of Health’in 31 milyar dolarlik yillik butçesinin 14 milyar dolarini hayvan deneylerine ayriliyormus. Yazik degil mi?
-
Hayvan deneylerine alternatif olarak hangi yontemler kullaniliyor?
Hücre kültürü, insan dokulari, bilgisayarda model üretimi, gönüllüler üzerinde yürütülen arastirmalar en sik kullanilan alternatifler. Bu konuda daha ayrintili bilgiyi Cruelty Free International’in web sitesinde bulabilirsiniz.
-
Peki ya bu alternatifler neden daha guvenilir olsun ki?
Gine domuzlarinda yapilan alerjik testlerin yalnizca yüzde 72’si insanlarda olusacak reaksiyonlari ön görebiliyor. Oysa, kimyasal ve hücre tabanli alternatif yontemlerin insanlarda gozlemlenen reaksiyonlarinin yüzde 90’ini ön görebildigi gözlemlenmistir. Tavsanlarda yapilan meshur Draize iritasyon testi, insanlardaki reaksiyonlarin yalnizca yüzde 60’ini ön görebilirken yeniden olusturulmus insan derisinde yapilan testler yüzde 86’ya kadar dogrulugu kanitlanmis sonuclar verebiliyor. Bunun gibi birçok ornegi yine Cruelty Free Interntional’in internet sitesinde bulabilirsiniz.
Umarim bu yazi hayvanlarda denenmemis kozmetikler hakkindaki bircok sorunuza cevap olmus, bulanik olan yerleri sizler icin netlestirmistir. Kozmetiklerin ilaclar gibi hayatimizda olmazsa olmaz bir yer kaplamadigi konusunda hemfikirizdir hepimiz. Kozmetik urunler hayvanlar uzerinde 4 seneden beridir AB’de denenmiyorsa ve bu yasaktan dolayi herhangi bir skandal yasanmadiysa bunca zamandir, bu soz konusu deneylerin gereksizliginin ve acimasizligina isarettir bence. Inanin, alisveris yaptiginiz cf olmayan markalardan vazgecmek zannettiginiz gibi zor bir sey degil, en azindan vejetaryen veya vegan olmaktan cok daha kolay.
Go cruelty-free ♥
Kaynaklar
EU Ban on Cosmetics https://ec.europa.eu/growth/sectors/cosmetics/animal-testing_en
Cruelty-free vs vegan https://logicalharmony.net/cruelty-free-vs-vegan/
Instagram: @kozmetiktavsani https://instagram.com/kozmetiktavsani
Animal testing: pro and cons http://animal-testing.procon.org/
Alternatives to animal testing: https://www.crueltyfreeinternational.org/why-we-do-it/alternatives-animal-testing
Editör: İlayda Serimözü
İlayda'nın tamamen cruelty-free ürünler kullanarak yaptığı makyajları instagram hesabından görebilirsiniz!
